Johanna Westerdijk en de KNAW

Westerdijks band met de Akademie gaat terug tot vlak na de Eerste Wereldoorlog, toen het Centraal Bureau voor Schimmelcultures (CBS), waarvan zij aan het hoofd stond, onder de KNAW kwam te vallen. Lid werd ze pas vlak voor haar pensioen. Sinds 2017 draagt het CBS haar naam. Met de muurschildering krijgt deze bijzondere wetenschapper een gezicht voor een groot publiek.

Flitsende start
Fytopatholoog (plantenziektekundige) Johanna Westerdijk maakte in 1906 een flitsende start, toen zij benoemd werd als directeur van het Phytopathologisch Laboratorium ‘Willie Commelin Scholten’ (WCS). Ze was toen pas 23 jaar en net cum laude gepromoveerd aan de Universiteit van Zürich. In 1917 werd zij benoemd tot buitengewoon hoogleraar in de fytopathologie aan de Universiteit Utrecht en was daarmee de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland. Het WCS werd een wetenschappelijke instelling, die direct veel (ook vrouwelijke) studenten trok. Onder Westerdijks hoede viel sinds 1907 ook het Centraal Bureau voor Schimmelcultures (CBS), een snel uitbreidende collectie van schimmels en gisten. Na de Eerste Wereldoorlog viel de vaste financiering van de collectie weg en vanaf 1920 kreeg het CBS steun van de regering en werd een KNAW-instituut.

Kansen creëren
Als directrice en als begeleider van studenten en promovendi gaf zij vrouwen en meisjes volop de kans zich te ontwikkelen. Ze moedigde ze aan om zich uit te spreken en zich in debatten te mengen ‘wanneer gij op de hoogte zijt’ en hielp ze realiseren dat ze niet onderdeden voor hun mannelijke collega’s. Westerdijks promovendi Bea Schwarz en Christine Buisman beschreven voor het eerst de oorzaak van de zeer besmettelijke iepenziekte. Dankzij hun werk kreeg het CBS internationale bekendheid. De ziekte heet in het Engels nog steeds Dutch elm disease.

Foto: Nationaal Archief

Werken en feesten
‘Hans’ Westerdijk was een levensgenieter, met ‘ontembare energie en een meeslepend enthousiasme’, aldus haar levensbericht in het KNAW-jaarboek van 1961-1962. In het laboratorium organiseerde ze feestjes voor medewerkers en studenten, waar zij zelf aan de piano Jordanese liedjes zong. Bij de ingang van de practicumzaal van het instituut liet zij de woorden ‘Werken en feesten vormt schoone geesten’ aanbrengen.

Lid van de Akademie
Toen Carolina MacGillavry in 1950 het eerste vrouwelijke lid van de KNAW werd, liet zij weten in Johanna Westerdijk een goede kandidate voor het lidmaatschap te zien. Inderdaad werd Westerdijk in 1951 op 68-jarige leeftijd het tweede vrouwelijke lid van de Akademie. Haar gezondheid ging toen al achteruit en ze overleed in 1961. In 2017, honderd jaar na haar benoeming tot hoogleraar, werd het Westerdijkjaar gevierd. Het jaar stond in het teken van Johanna Westerdijk en andere vrouwelijke hoogleraren. Als eerbetoon werd het CBS (toen CBS-KNAW) omgedoopt tot het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute.

Bronnen: V.J. Koningsbergen, ‘Levensbericht J. Westerdijk’, in: Jaarboek, 1961-1962, Amsterdam, pp. 305-311 https://dwc.knaw.nl/DL/levensberichten/PE00003809.pdf
Patricia Faasse, Zuiver om de Wetenschap: de Akademie en haar levenswetenschappelijke instituten. Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, 1999
https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Westerdijk
Greta Noordenbos, Vrouwen in de Academies van Wetenschappen: van uitsluiting tot uitzondering. Walburg Pers, 2000
Klaas van Berkel, De stem van de wetenschap. Geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Deel 2 1914-2008. Bert Bakker